Het orgel in de Grote Kerk te Vlaardingen werd in 1764 door Pieter van Peteghem gebouwd voor de abdij van Boudelo te Gent. In het begin van de 19de eeuw werd het instrument overgeplaatst naar Vlaardingen door de Utrechtse orgelmaker Abraham Meere.
In deze publicatie wordt ingegaan op de geschiedenis en het gebruik van dit bijzondere orgel. Verder is een hoofdstuk gewijd aan het in vroeger eeuwen in Vlaanderen gebruikelijke repertoire en wordt een beeld geschetst van de activiteiten die de afgelopen decennia rond het orgel ontplooid zijn.
Inhoudsbeschrijving
1 De historie van het Van Peteghem-orgel – Johan Zoutendijk
Pieter van Peteghem, stamvader van een prominent geslacht van orgelmakers, realiseerde in 1764 een omvangrijk orgel in de Boudelo-abdij in zijn woonplaats Gent. Tijdens zijn reis door de Nederlanden bespeelde de toen negenjarige Wolfgang Amadeus Mozart dit kort daarvoor voltooide instrument. Na de opheffing van de abdij ten tijde van de Franse Revolutie werd het instrument te koop aangeboden. Nieuwe eigenaar werd de Hervormde Gemeente Vlaardingen. Orgelmaker Abraham Meere stond borg voor de overplaatsing en aanpassing van het orgel. Na diverse ingrijpende wijzigingen die plaatsvonden in de negentiende en twintigste eeuw, werd het instrument in de jaren 1972/73 zorgvuldig gerestaureerd. In 1993 werd tenslotte de reconstructie van het in 1822 verwijderde echowerk gerealiseerd.
2 Zuid-Nederlandse orgelmuziek ten tijde van de Van Peteghems – Johan Zoutendijk
Het gebruik van het orgel in de Vlaamse parochie- en kloosterkerken verschilde in vroeger eeuwen sterk van de huidige praktijk. De karakteristieken van het 18de eeuwse Zuid-Nederlandse orgeltype sluiten echter naadloos aan bij het toenmalige gebruik van de instrumenten. Ter illustratie wordt een beeld geschetst van het repertoire dat gespeeld werd, van de culturele achtergrond van organisten en componisten en van het gebruik van het orgel tijdens de liturgie. In een bijlage wordt ingegaan op de toepassing en het gebruik van het zgn. ‘ravalement’ (contratonen) in de achttiende-eeuwse orgelcultuur. Het Vlaardingse orgel is, als een van de zeldzame gevallen, voorzien van een dergelijke klavieruitbreiding.
3 Rondom het Vlaardingse orgel – Peter van Kranenburg
In tegenstelling tot de kerken in de buurgemeenten had de Vlaardingse hervormde gemeente tot 1819 niet de beschikking over een orgel. Aanzienlijke kosten die verband hielden met de verbouwing van kerk en toren stonden de aankoop van een nieuw orgel blijkbaar in de weg. De aanhoudende klachten over het functioneren van de voorzanger waren niettemin aanleiding op zoek te gaan naar een gebruikt instrument. Het in 1819 uit Gent aangekochte abdijorgel kreeg sindsdien een belangrijke rol te vervullen bij de begeleiding van de gemeentezang. De evolutie van het (kerkelijk) gebruik van het orgel tot op heden passeert de revue. Daarnaast worden de organisten van de Grote Kerk kort voorgesteld.
4 Activiteiten rond het Van Peteghem-orgel sinds de restauratie – Maarten Bot
Sinds de afronding van de restauratie van het orgel zijn een groot aantal activiteiten rond het instrument ontplooid. Een beknopt overzicht geeft een impressie van de diverse thema?s en de hoogtepunten. Speciale aandacht krijgen de tweejaarlijks georganiseerde internationale orgelweken. De eerste vond in 1987 plaats in het kader van de herdenking van het sterfjaar van orgelmaker Pieter van Peteghem (1708-1787). Ter gelegenheid van de tiende editie verschijnt deze publicatie waarin de historie van het orgel en de Vlaamse origine centraal staan.
104 pagina’s (inclusief 8 pagina’s kleurkatern). Verkrijgbaar in de Grote Kerk te Vlaardingen of bij het secretariaat van de stichting. Prijs: € 13,50 (excl. € 2,75 verzendkosten). ISBN 90-809757-1-0.
Stichting Orgelhistorische Studies
Delflandseweg 254
3119 XE Schiedam
email: info@orgelhistorischestudies.nl